محتوا :
برای آن‌که یک ساختمان بنا شود باید مراحل مختلفی پشت سر گذاشته شود. در فاصله زمانی اخذ مجوز ساختمان تا تحویل کلید به صاحب‌خانه مراحل مختلفی باید پشت سر گذاشته شود. یکی از اصلی‌ترین این مراحل در کار بنای یک ساختمان، گودبرداری است که یک پروسه حیاتی و بسیار مهم به شمار می‌رود. بدون یک گودبرداری اصولی و دقیق، ایمنی ساختمان دچار مشکل جدی است. به اعتقاد بسیاری از فعالان عرصه ساخت‌وساز، مهم‌ترین مرحله احداث ساختمان‌ها گودبرداری است. گودبرداری خود به چند مرحله اساسی و مهم تقسیم می‌شود که هرکدام به‌نوبه خود از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند. در ادامه با ما همراه باشید تا در خصوص اصول گودبرداری ساختمان اطلاعات بیشتری را به دست بیاورید.
مقدمه‌ای درباره اهمیت رعایت صحیح اصول گودبرداری ساختمان
در ابتدا و پیش از پرداختن به مراحل مختلف گودبرداری ساختمان لازم است تا درباره اهمیت گودبرداری بحث کنیم. بارها شده است که در اخبار شنیده‌ایم که گودبرداری‌های غیراصولی چه آثار مخرب و فاجعه‌باری را به بار آورده‌اند و علاوه بر خسارات مالی سنگین، بعضاً تلفات جانی نیز به همراه داشته‌اند که جای تأسف فراوان دارد. این مسئله نشان‌دهنده اهمیت اجرای دقیق و صحیح اصول گودبرداری است. در ادامه ضمن ارائه تعریف و بررسی مراحل گودبرداری ساختمان، به بررسی خطراتی که امکان دارد در حین اجرای گودبرداری به وجود بیاید، مطالبی را ارائه خواهیم کرد.
بیشتر بخوانید : تهویه مطبوع کاربرد و انواع آن
تعریف علمی گودبرداری ساختمان چیست؟
در کشور ما مرجعی برای ساختمان‌سازی وجود دارد که مهندسان طراح، اجرا و ناظر پروژه‌ها موظف هستند کار بنای ساختمان را مبتنی بر اصول مندرج در آن انجام دهند. این مرجع که به نام مقررات ملی ساختمان مشهور است، از چندین جلد تشکیل‌شده است که هرکدام از آن‌ها به ابعاد مختلفی از یک پروژه موردبررسی قرار می‌دهد. درباره مفهوم گودبرداری در مبحث گودبرداری در پروژه‌های ساختمانی، در جلد 12 مقررات ملی ساختمان به‌طور مفصل بحث شده است.
تعریف دقیق و علمی که در این کتاب از مفهوم گودبرداری آورده شده است، به شرح زیر است:
به هرگونه حفاری و خاک‌برداری در تراز پایین‌تر از سطح طبیعی زمین یا تراز زیر پی ساختمان مجاور گودبرداری اطلاق می‌شود.
بیشتر بخوانید : ارسال پیامک‌های تبلیغاتی و مزایای آن
تمامی فرایند گودبرداری از صفرتا صد یک کار کاملاً تخصصی است و لازم است تا تمام اصول گودبرداری ساختمان مندرج در قانون به‌طور دقیق و زیر نظر کارشناسان متخصص انجام گیرد. هرگونه عواقب و خسارات جانی و مالی که در صورت عدم رعایت قوانین به وقوع بپیوندد، متوجه مالک و مهندسان پروژه خواهد بود.
یک گودبرداری اصولی با توجه به شرایط ژئوتکنیکی خاک، نوع پروژه و وضعیت تراز آب زیرزمینی، انجام می‌شود. شرایط املاک و ساختمان‌های مجاور در فرآیند گودبرداری باید به‌طور دقیق ارزیابی قرار گیرد و نهایت دقت در حراست و حفاظت از آن‌ها و تأسیسات مکانیکی و الکتریکی زیرزمینی محل باید اعمال شود.
بیشتر بخوانید : انواع روش‌های نقاشی ساختمان را بشناسید
مراحل اجرای گودبرداری ساختمان
تا اینجا آشنایی مقدماتی با تعریف و اهمیت مسئله گودبرداری پیدا کردید. در ادامه لازم است تا به بررسی مراحل اجرای اصول گودبرداری ساختمان صحیح اشاره‌کنیم. این مراحل عبارت‌اند از:
کارهای دفتری و اداری پیش از اجرای گودبرداری
قبل از شروع کار گودبرداری نیاز به اخذ مجوزهایی دارید که باید تمام آن‌ها را از مراجع ذی‌صلاح دریافت نمایید. بعد از اخذ پروانه ساختمان، لازم است تا به شهرداری منطقه احداث ساختمان مراجعه نمایید و پس از درخواست فرم مجوز گودبرداری، اقدام به تکمیل کردن آن کنید. در ادامه باید به اداره گاز منطقه خود مراجعه نمایید تا درخواست قطع انشعابات گاز محل گودبرداری را در طول مدت اجرای پروژه ثبت نمایید.
بیشتر بخوانید : مقدمه‌ای درباره ساختمان و مراحل احداث ساختمان
پس‌ازآن باید اطلاعات خواسته‌شده در فرم شهرداری را به کمک مهندس ناظر و مجری ساختمان تکمیل نمایید و پس از اخذ امضا و تأیید این دو نفر، فرم را به شهرداری تحویل دهید. در ادامه باید فرآیند مشابهی را در سازمان نظام‌مهندسی نیز طی کنید و تأییدیه این سازمان را نیز برای آغاز کار گودبرداری اخذ نمایید. به‌این‌ترتیب کار اخذ مجوزهای لازم برای شروع گودبرداری به پایان می‌رسد. حتماً به این نکته توجه داشته باشید که چهار روز کاری پیش از آغاز عملیات گودبرداری، باید مراجع اشاره‌شده ازجمله شهرداری، اداره گاز و سازمان نظام‌مهندسی را در جریان بگذارید تا تمهیدات لازم برای این منظور در نظر گرفته شود.
کنترل و بررسی شرایط زمین توسط مهندس طراح و ناظر پروژه
پس از اخذ مجوزهای نسبتاً زیاد آغاز گودبرداری، نوبت به کنترل نهایی اطلاعات و ارزیابی موقعیت گودبرداری توسط مهندس طراح و ناظر پروژه می‌رسد. این دو نفر ضمن چک کردن مدارک و مجوزهای اخذشده توسط مالک، به بررسی ابعاد خطرات و محدودیت‌هایی که برای اجرای گودبرداری وجود دارد، می‌پردازند. یکی از وظایف مهندس طراح این است که چک‌لیست ارزیابی وضعیت شرایط زمین برای گودبرداری را تکمیل کند. همچنین باید گزارشی دقیق و کامل از آثار و تبعاتی که اجرای گودبرداری بر ساختمان‌های مجاور دارد، توسط مهندس طراحی آماده شود.
بیشتر بخوانید : مراحل گرفتن جواز پایان کار در ساختمان‌های در حال ساخت
مهندس ناظر نیز برای رصد دقت اصول گودبرداری ساختمان، ابتدا به بررسی و ارزیابی گزارش‌های تهیه‌شده توسط مهندس طراح می‌پردازد. در ادامه با حضور در محل، تحلیل‌ها و ملاحظات کارشناسی شخصی خود را نیز به گزارش‌های موجود اضافه می‌کند. در ادامه در صورت نیاز و حساسیت پروژه لازم است تا تمام عوامل ناظر و اجرایی گودبرداری در یک جلسه توجیهی مشترک یکدیگر شرکت کنند تا در خصوص تمام ابهامات و چالش‌های پیشرو باهم به توافق برسند.
در کنار آن‌که اجرای گودبرداری به عهده مهندس اجرایی پروژه است، نظارت بر عملیات اجرای گودبرداری، اجرای عملیات مقاوم‌سازی و رفع خطر ناشی از گودبرداری بر ساختمان‌ها و تأسیسات مجاور و ارائه گزارش‌های وضعیت گودبرداری به شهرداری به‌ازای هر مرحله گودبرداری جزو وظایف مهندس ناظر به شمار می‌رود.
آغاز عملیات اجرایی گودبرداری با فراهم‌سازی مقدمات
اگر در محل احداث پروژه ساختمانی وجود داشته باشد، نخستین کار تخریب آن است. روش‌های مختلفی برای تخریب ساختمان قدیمی وجود دارد که بسته به موقعیت پروژه و با مشورت مهندس اجرا و ناظر پروژه روش مناسب انتخاب می‌شود. قطعاً در محل ساختمان موجود، تأسیسات مکانیکی و الکتریکی وجود دارد که باید باهماهنگی مراجع ذی‌صلاح اقدام به قطع کردن آن‌ها بپردازید. قبل از انجام عملیات تخریب در ساختگاه پروژه، بایستی چاه‌های فاضلاب موجود در آن را شناسایی و آن‌ها را با مواد مناسب پر نمود. چنانچه عمق این چاه‌ها بیش از عمق گودبرداری ساختگاه باشد لازم است این چاه‌ها با ملات سیمانی پر گردد.
بیشتر بخوانید : ترموود چیست ؟
اطلاع‌رسانی به اهالی و ساکنان حاضر در محله گودبرداری ساختمان، به‌عنوان یک مسئله مهم تلقی می‌شود که حتماً باید توسط مالک پروژه این کار انجام شود. ازجمله اقدامات مراقبتی و پیشگیرانه دیگری که باید در فرآیند گودبرداری اجرا شود، حصارکشی مناسب در اطراف دیواره گودبرداری در فواصل مناسب است. همچنین مقاوم‌سازی لازم برای ساختمان‌های مجاور ازنظر میزان نشست احتمالی در حین گودبرداری باید با دقت صورت گیرد. کانال‌ها، جداول، آبروها و تأسیسات انتقال آب و فاضلاب کنار معابر مجاور گودبرداری شناسایی و چنانچه احتمال ریزش آب به درون دیوار گودبرداری وجود دارد با ایجاد عایق مناسب آب‌بند گردند. مجموعه اقدامات فوق به‌عنوان اصول گودبرداری ساختمان صحیح در ابتدای اجرای عملیات گودبرداری باید به‌دقت صورت پذیرد.
اجرای گودبرداری ساختمان
پس از طی کردن مراحل قبل نوبت به اصول گودبرداری ساختمان است. شرایط یک منطقه قبل از شروع کار گودبرداری از جنبه‌های مختلف توسط مهندسان پروژه بررسی می‌شود. جنس خاک، پارامترهای خاک، عمق گودبرداری و وجود یا عدم وجود ساختمان‌های مجاور به‌عنوان پارامترهای اساسی درباره انتخاب نوع گودبرداری به شمار می‌روند. به‌طورکلی گودبرداری یک ساختمان به دو صورت کلی انجام می‌گیرد که عبارت‌اند از:
بیشتر بخوانید : با مراحل گرفتن جواز ساخت آشنا شوید
1- گودبرداری حفاظت نشده یا مهاربندی نشده: اگر عمق گودبرداری در محاسبات مهندس طراح کم باشد و در مجاورت محل گودبرداری ساختمان سرباری وجود نداشته باشد، با تأیید مهندس ناظر پروژه می‌توان کار گودبرداری را به‌صورت مهاربندی نشده انجام داد. در این روش عملیات گودبرداری معمولاً بسیار راحت‌تر و سریع‌تر از مراحل قبل پیگیری می‌شود.
2- گودبرداری حفاظت‌شده یا مهاربندی‌شده: درصورتی‌که پس‌ازانجام عملیات گودبرداری نیاز به پایدارسازی موقعیت گودبرداری شده وجود داشته باشد، باید از گودبرداری به روش حفاظت‌شده استفاده نمود که برای این منظور سازه نگهبان در محل پروژه اجرا می‌شود. سازه‌های نگهبان جلوی وقوع انواع و اقسام خطرات احتمالی در موقعیت پروژه را می‌گیرد. سازه‌های نگهبان که به‌منظور پایدارسازی مورداستفاده قرار می‌گیرند، عبارت‌اند از:
– دیواره‌های مهاربندی‌شده توسط سپرکوبی (Braced sheet pile)
– دیواره‌های مهاربندی‌شده توسط نیلینگ (Soil nailing)
– دیواره‌های مهاربندی‌شده توسط میکروپایل (Micropile)
– دیواره‌های مهاربندی‌شده توسط المان‌های کششی (Soldier beam& lagging)
– دیواره‌های مهاربندی‌شده توسط دوخت به پشت (Tie back)
– دیواره‌های مهاربندی‌شده توسط المان‌های افقی و مایل (Braced wall using wale struts)
– دیواره‌های مهاربندی‌شده توسط دیوار دیافراگمی (Diaphragm walls-Slurry wall)
– دیواره‌های مهاربندی‌شده توسط خرپا (Truss)
– دیواره‌های مهاربندی‌شده توسط شمع‌های درجا (Bored pile walls)
– دیواره‌های مهاربندی‌شده توسط انکراژ (Anchorage)
– شیب‌دار کردن (Sloping)
پس‌ازانتخاب روش مناسب گودبرداری، اصول گودبرداری ساختمان با حفر زمین طبق عمیق بحرانی گود که توسط مهندس طراح تعیین می‌شود، ادامه پیدا می‌کند. به‌این‌ترتیب مراحل اجرای گودبرداری یک ساختمان به پایان می‌رسد. درصورتی‌که اصول گودبرداری ساختمان به‌دقت رعایت شود، می‌توان اطمینان خاطر داشت که هیچ‌گونه عارضه و خسارت مالی و جانی در این پروسه رخ نخواهد داد.
بیشتر بخوانید : فونداسیون چیست ؟
خطرات احتمالی درزمینهٔ اصول گودبرداری ساختمان
به‌طورکلی چند نشانه کلیدی وجود دارد که در صورت مشاهده آن‌ها در محل پروژه می‌توان به این نتیجه رسید که خاک آن موقعیت ضعیف است و نیاز به مراقبت بیشتری در محل گودبرداری وجود دارد. این نشانه‌ها عبارت‌اند از:
1- ضعف در سازه‌های مجاور نشانه‌ای جدی مبنی بر خطرناک بودن فرآیند گودبرداری ساختمان است.
2- هرچه خاک ازنظر پارامترهای ژئوتکنیکی ضعیف‌تر باشد خط ریزش گود بیشتر است.
3- درصورتی‌که قصد احداث ساختمان بلندمرتبه داشته باشید، نیاز به گودبرداری عمیق دارید. عمق گودبرداری توسط مهندس طراح تعیین می‌شود. هرچه عمق گودبرداری بیشتر باشد احتمال ریزش گود به دلیل افزایش نیروی گوه گسیختگی، افزایش می‌یابد.
4- مدت‌زمان بازماندن گود: هرچه گود مدت‌زمان بیشتری بازبماند نیروهای فرسایش بیشتری از قبیل آب‌های سطحی ناشی از بارندگی و سایش‌ها و ضربات احتمالی به دیواره گود، نیروهای مقاوم در برابر رانش گوه گسیختگی را کاهش داده و باعث رانش گوه گسیختگی گود می‌گردد.
بیشتر بخوانید : 10 مورد از مصالح مهم و کاربردی در صنعت ساختمان
5- آب‌های سطحی و زیرسطحی در محل پروژه: در برخی مکان‌ها سطح آب‌های زیرزمینی بسیار بالا است. به‌عنوان‌مثال می‌توان به شهرهای ساحلی اشاره نمود که معمولاً در ارتفاع کمی نسبت به سطح دریا قرار دارند. این مسئله می‌تواند موجب کاهش مقاومت خاک در برابر رانش شود و ناپایداری در محل پروژه را به وجود بیاورد. وجود آب‌های سطحی و ریزش آن به داخل گود باعث فرسایش خاک گود و همچنین افزایش رطوبت خاک اطراف گود و درنتیجه کاهش نیروهای مقاوم گود می‌گردد.
نکات اجرای اصول گودبرداری ساختمان به‌صورت صحیح
برخی نکات ایمنی است که در صورت رعایت آن‌ها می‌توان از اجرای دقیق اصول گودبرداری ساختمان اطمینان حاصل نمود. ازجمله این اصول می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- استفاده از تجهیزات ایمنی توسط تمام حاضران در محل گودبرداری لازم و ضروری است و باید به‌دقت این مسئله رعایت شود.
2- ماشین‌آلات مخصوص کار گودبرداری تهیه شود و کار گودبرداری باحوصله و به‌صورت مرحله‌ای اجرا شود.
3- سلامت و صلابت سازه‌های نگهبان در محل گودبرداری به‌صورت روزانه موردبررسی قرار گیرد. در صورت مشاهده عیب و نقص، اقدامات لازم در دستور کار قرار گیرد.
4- سطح رطوبت خاک در هر مرحله از گودبرداری به‌دقت چک شود.
5- در فصولی از سال که احتمال ریزش باران و برف سنگین وجود دارد، اجرای کار گودبرداری به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.
6- محل استراحت کارگران و نگهداری تجهیزات ساختمان و ماشین‌آلات به‌هیچ‌عنوان نباید در نزدیکی محل گودبرداری باشد.
بیشتر بخوانید : بانک اطلاعات ساختمان سازه یاب و مزایای آن
کلام پایانی
آنچه مطالعه کردید، نگاهی خلاصه به اصول گودبرداری ساختمان بود که به‌عنوان یک رکن مهم در ساختمان‌سازی به شمار می‌رود. درصورتی‌که درزمینهٔ ساختمان‌سازی یا صنایع وابسته به آن فعال باشید، حتماً باید بانام بانک‌های جامع اطلاعات ساختمانی، آشنا باشید.
شرکت سازه یاب که در سال 1399 فعالیت خود را در شهر تهران آغاز نمود، ارائه‌دهنده خدمات بانک جامع اطلاعات ساختمان‌های در حال ساخت در شهرهای تهران و کرج است. در خصوص اهمیت و لزوم استفاده از این بانک جامع اطلاعاتی باید در مجالی دیگر به‌طور مفصل با شما سخن بگوییم. اما بدانید که ابداع این بانک اطلاعاتی به‌عنوان انقلابی در عرصه بازاریابی فعالیت‌های مرتبط با ساختمان به شمار می‌رود. برای کسب آگاهی بیشتر در این زمینه می‌توانید باید همکاران پرتلاش ما در شرکت سازه یاب تماس حاصل نمایید.
